ملالی جویا درحافظه تاریخی مــردم افغانستان خواهند مانــد.
باوجود گذشت ۵ ماه از سخنرانی سه دقیقه ای ملالــی جــویا (۲۷ دسامبر ۲۰۰۳) در لویه جرگه (مجمع عالی تدوین قانون اساسی افغانستان)، نام او برسر زبانهاست.
ملالی دختر ۲۶ ساله ایست که ۲۳ سال از عمرش را در آورگی بسر برد و در ایران بزرگ شد. اوکه به عنوان نماینده شهر فراه در لویه جرگه که متشکل از ۵۰۲ نماینده (۴۰۰ نفر مرد) بود، میکروفون را بدست گرفت و از حضور فعال افرادی دراین مجمع انتقاد کرد که بعد از سقوط نجیب الله از سال ۱۳۷۱ به مدت پنج سال بنام اسلام و مجاهدین این کشور را به خاک وخون کشیده و حتی زمینه را برای پیروزی طالبان آماده کردند.
او ازمیان این افراد »جهادی« مخصوصاٌ به عبدالرسول سیاف اشاره میکند که یکی از متعصب ترین اسلام گرایان بوده و دراین مجمع حتی به عنوان رئیس یکی از کمسیون های دهگانه انتخاب شده بود.
باوجود اینکه عده ای از نمایندگان سخنان و انتقاد شدید او را تایید میکردند، عده ای با فریاد های »مرگ برکمونیسم« خواهان اخراج ملالی از جلسه شدند و مجددی به عنوان رئیس جلسه راه حل نهائی را دراین میدانست که ملالی توبه کرده و حرف های خود را که به اعتقاد او اهانت به اسلام و مجاهدین است، پس بگیرد، ولی ملالی نه تنها بر سر حرف خود ماند، بلکه در مقابل کسانی که میخواستند او را به زور از جلسه اخراج کنند مقاومت کرد. تهدیدات مخالفین متعصب علیه او در روزهای بعد به حدی بود که نیروهای نظامی تامین صلح درافغانستان او را تحت حمایت قرار دادند. ملالی بعد از بازگشت به فراه مورد استقبال مردم مخصوصاٌ زنان قرار گرفت. ملالی جویا یاد زن دیگری را در تاریخ افغانستان زنده میکند که ملالی میوند نام داشت. او درسال ۸۸۰ ۱ با اشعار پرشورش سربازان افغانی را در جبهه جنگ علیه نیروهای متجاوز انگلیسی تهییج کرده و در پیروزی نیروهای افغانی در برابر ارتش انگلیس سهم مهمی داشت.
ما دراینجا عین سخنان ملالی جویا را به عنوان یک سند تاریخی به نظر خوانندگان میرسانیم:
اسم من ملالی جويا از ولايت فراه هستم، به اجازه حاضرين محترم به نام خدا، بنام شهدای گلگون كفن راه آزادی وطن میخواهم چند لحظه‌ای صحبت كنم. انتقاد من از تمام وطن‌داران من كه اينجا حضور دارند اين است كه چرا می گذارند كه مشروعيت و قانونيت لويه جرگه زير سوال برود. البته از وجود آن جنايتكارانی (دراین مجمع) كه كشور ما را به اين حالت رسانده اند متاسف هستم، بسيار متاسف هستم به اين كه او (عبدالرسول سیاف) كسی كه لويه‌جرگه را نهاد كفرآلود و معادل فحاشی می‌خواند، اينجا می‌آيد و گپش (سخنانش) قبول میشود و يا كميته‌ها را همه شما ببينيد كه بين مردم چه زمزمه میشود: رييس هر كميته پيش از پيش تعيين است. چرا همه جنايتكاران را در يك كميته نمی‌بريد كه در آنجا ببينید باز ملت را به چه حالت می‌رسانند؟
اينان كسانی بودند كه كشور ما را محراق جنگهای ملی و بين‌المللی ساختند، زن ستيزترين كسانی بودند در جامعه كه كشور ما را به اين حالت رسانده‌اند. آزموده را آزمودن خطاست به نظر من‌اينها بايد محاكمه بين‌المللی و ملی شوند، اينها را اگر مردم ما ببخشند، مردم پا برهنه افغان (ببخشند)، هرگز تاريخ نمی‌بخشد. اينها ثبت تاريخ كشور ما هستند….
دراینجا میکروفون قطع شده و جلسه متشنج میشود. عبارات داخل پرانتز از طرف ما اضافه شده است.